لایه پوشاننده معده و اثنی عشر به طور طبیعی دارای یک سد مخاطی می‌باشد که آن را از شیره گوارشی که خیلی اسیدی می‌باشد حفظ می‌کند. اگر این سد محافظ آسیب ببیند ممکن است باعث التهاب و از بین رفتن لایه پوششی شود. این قسمت از بین رفته را اصطلاحا زخم گوارشی می‌نامند که معمولا بر دو نوع است
- زخم معده
- زخم اثنی عشر
زخم‌های اثنی عشر شایع تر از زخم‌های معده بوده و معمولا در افراد در سنین 20 تا 45 سال دیده می‌شود. زخم‌های معده بیشتر در افراد بالای 50 سال شایع است. زخم‌های گوارشی در جامعه شایع می‌باشند و تخمین زده می‌شود که از هر ده نفر یک نفر در دوره‌ای از زندگی‌اش به این زخم‌ها دچار شود.
علل بروز زخم های گوارشی
زخم های گوارشی اکثرا همراه با عفونت باکتری هلیکو باکترپیلوری دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که این باکتری به راحتی به سایر افراد منتقل می‌شود و در دستگاه گوارش ماده‌ای ترشح می‌کند که باعث کاهش اثر لایه مخاطی محافظ می‌گردد. شیره گوارشی اسیدی می‌تواند بر روی این مخاط ضعیف شده اثر نموده و آن را از بین ببرد و ایجاد زخم گوارشی نماید.
زخم های گوارشی گاهی اوقات ممکن است بر اثر مصرف طولانی مدت داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل آسپیرین، ایبو بروفن و دیکلوفناک ایجاد شوند. سایر عواملی که ممکن است باعث بروز زخم های گوارشی شوند عبارتند از استعمال دخانیات، مصرف الکل و احتمالا مصرف کافئین.
در برخی از افراد یک سابقه خانوادگی مبتلا به زخم های گوارشی دیده می‌شود که نشان می‌دهد یک عامل ژنتیکی و ارثی ممکن است در این قضیه نقش داشته باشد. قبلا تصور می‌شد که استرس‌های روحی یکی از علل اصلی بروز ایجاد زخم‌های گوارشی هستند اما امروزه این نظریه رد شده است. با این حال استرس‌های روحی می‌توانند باعث بدتر شدن زخم‌هایی که در حال حاضر وجود دارد بشود.
علایم و نشانه های زخم های گوارشی
بسیاری از افراد مبتلا به زخم‌های گوارشی علایم این بیماری را تجربه نمی‌کنند و یا اینکه علایم آن را به حساب یک سو هاضمه می‌گذارند.
با این حال علایم زخم های گوارشی می‌تواند شامل موارد زیر باشد
- درد و ناراحتی در قسمت بالای شکم
- از دست دادن اشتها و کاهش وزن
- احساس پری در شکم
- تهوع و گاهی اوقات استفراغ
درد اغلب در عرض چند هفته بروز می‌کند و سپس به مدت چند ماه و یا حتی چند سال ناپدید می‌شود. دردی که بر اثر زخم اثنی عشر ایجاد می‌شود می‌تواند در هنگام گرسنگی و خالی بودن معده قبل از صرف غذا بدتر شود. با خوردن غذا این درد تسکین می‌یابد اما دوباره چند ساعت بعد عود می‌کند بر خلاف این وضعیت دردی که براثر زخم معده ایجاد می‌شود با خوردن غذا بدتر می‌گردد.
عوارض زخم های گوارشی
شایعترین عارضه زخم های گوارشی خونریزی از آنها می‌باشد که این وضعیت وقتی اتفاق می‌افتد که زخم عمیق تر شده و رگ‌های خونی مجاور را نیز سوراخ کرده باشد. خونریزی‌های ضعیف دستگاه گوارش به غیر ازایجاد کم خونی فقر آهن ممکن است باعث بروز علامت دیگری نشود.
علایم کم خونی فقر آهن عبارت است از
- رنگ پریدگی پوست
- خستگی زودرس
- از حال رفتن
خونریزی از دستگاه گوارش می‌تواند منجر به بروز استفراغ خونی شود. همچنین خونریزی می‌تواند باعث سیاه شدن مدفوع و قیری شکل شدن آن شود. در بعضی موارد یک زخم می‌تواند تمام لایه‌های معده یا اثنی عشر را سوراخ نموده و باعث شود که ماده موجود در معده به داخل محوطه شکم وارد شود و موجب درد شدید شکم شود. خونریزی از دستگاه گوارش و سوراخ شدن معده یا اثنی عشر ممکن است تهدید کننده حیات باشد و لازم است که این افراد سریعا به مرکز درمانی برده شوند.
در موارد نادری زخم معده ممکن است باعث تنگ شدن دهانه خروجی معده شود که در این صورت از خالی شدن کامل محتویات معده به اثنی عشر جلوگیری می‌کند. در چنین مواردی علایم عبارتند از
- احساس نفخ بعد از خوردن غذا
- استفراغ
- غذاهای هضم نشده چندین ساعت بعد از خوردن غذا
- کاهش وزن
نحوه درمان زخم های گوارشی
اگر پزشک شما مشکوک است که شما دارای زخم‌های گوارشی هستید ممکن است ترتیب انجام یک آندوسکوپی را به شما بدهد تا داخل معده و اثنی عشر شمارا بررسی نماید.
بیشتر بدانید: آندوسکوپی چیست؟در طی انجام آندوسکوپی یک نمونه از لایه پوشاننده معده برداشته شود تا از نظر عفونت باکتریایی هلیکوباکترپیلوری و نیز از نظر وجود سرطان معده که دارای علایم مشابه با زخم گوارشی است توسط آزمایشگاه پاتولوژی بررسی شود. از شما آزمایش خون نیز ممکن است گرفته شود تا از نظر وجود آنتی بادی‌های ضد هلیکو باکتری پیلوری و نیز از نظر وجود کم خونی در شما بررسی‌های لازم انجام شود.
درمان زخم‌های گوارشی با این هدف انجام شود که زخم التیام بخشیده و از عود مجدد آن جلوگیری شود. پزشک به شما توصیه خواهد کرد که تغییراتی در نحوه زندگی خود بدهید و به عنوان مثال از استعمال دخانیات پرهیز کنید.
اگر معلوم شود که شما دارای عفونت هلیکو باکترپیلوری هستید معمولا ترکیبی از داروهای آنتی بیوتیک و داروهای التیام دهنده زخم تجویز می‌گردد. داروهای التیام دهنده زخم معمولا به این خاطر داده می‌شود که احتمال ترمیم زخم افزایش یابد.
زخمی که دچار خونریزی و یا سوراخ شدگی باشد باید به صورت اورژانس تحت معالجه قرار بگیرد. اگر خونریزی شدید باشد ممکن است نیاز به تزریق خون وجود داشته باشد. در چنین مواردی ممکن است از معده آندوسکوپی به عمل آید تا زخم بررسی شود. درحین انجام آندوسکوپی می‌توان با استفاده از روش دیاترمی که از حرارت استفاده می‌کنند رگ‌های خونریزی دهنده را سوزاند و جلوی خونریزی را گرفت. همچنین می‌توان با تزریق داروهایی باعث متوقف شدن خونریزی شد. اگر خونریزی شدید باشد و یا اگر زخم سوراخ شده باشد معمولا نیاز به عمل جراحی وجود دارد.
با انجام درمان مناسب در 95 درصد موارد زخم‌ها در عرض چند ماه کاملا بهبود می‌یابند. با این حال اگر در نحوه زندگی فرد تغییراتی ایجاد نشود و یا اگر دوباره به عفونت هلیکوباکتر پیلوری دچار شود زخم گوارشی ممکن است دوباره عود نماید.